تعویض مفصل زانو و مراقبت بعد از عمل

زانو يكي از سه مفصل اصلي اندام تحتاني است كه نیروي وزن را از بدن به زمین منتقل مي كند و ساختمان آن به گونه اي طراحي شده كه ضمن ايجاد استحكام كافي براي اندام تحتاني، اجازه انجام حركات مختلفي را به فرد مي دهد و شخص در راه رفتن و فعالیتهاي روزانه به راحتي مي تواند زانوي خود را خم و راست كند و قادر به پیاده روي، دويدن، بالا و پايین رفتن از پله، كوه پیمايي، فعالیت هاي ورزشي و … مي باشد. پس يك زانوي سالم فشارهاي وارده را به خوبي مي تواند تحمل كند ولي اگر به علل مختلفي چون بالارفتن سن، چاقي ضربه ها،شكستگي ها، بیماريهاي التهابي و … سطوح غضروفي آن دچتار تخريتش شود،فضاي مفصلي بین استخوان ها كم شده و فرد دچار زانو درد مي شود و گاهي میزان تخريش غضروف مفصلي و عناصر استحكامي زانو به حدي است كه اين مفصل دچار بي ثباتي شده و فرد به راحتي قادر به راه رفتن نیست و حركات ساده اي چون خم شدن براي پوشیدن كفش يا جوراب ناراحت كننده مي شود و شخص در هر سني كه باشد لذت زندگي و فعالیت هاي روزانه را از دست خواهد داد و در اين حال اگر با درمانهايي چون فیزيوتراپي،كاهش وزن، استفاده از عصا يا حتي اعمال جراحي ساده مانند شستشو و پاكستازي مفصتل رآرتروستكوپي موثر واقع نشود جراح ارتوپد پیشنهاد تعويض مفصل را مي نمايد.
اين جراحي با درصد بالايي از موفقیت همراه بوده و براي بسیاري به معناي بازگشت به زندگي دلپذير و تحريك بدون درد و تحريك بدون درد و رنج خواهد بود. اگر چه جراحي تعويض مفصل، زانوي فرد را به صورت كاملا طبیعي باز نخواهد گردانید لیكن انجام بسیاري از كارهاي روزانه آسان تر و بدون درد خواهد شد و راه رفتن فرد سريع تر و راحت تر مي شود و درد زانو به میزان چشمگیري كاهش يافته و يا از بین مي رود و قدرت ماهیچه هاي ران و ساق افزايش مي يابد و در نتیجه توان فرد در بسیاري از فعالیت هاي زندگي كه از آن محروم شده بود مجددا بالا مي رود و در اكثر موارد مفصل مصنوعي و نتايج آن سالیان سال باقي خواهد ماند.

ساختمان زانوي طبيعي :
زانو مفصلي لواليي شكل است و از اتصال استخوان هاي ران و ساق تشكیل ميشود سطح اين استخوان هاي ران و ساق تشكیل مي شود سطح اين استخوان ها در قسمت مفصل، از غضروف پوشیده است و بافت نرم و لغزنده اي نیز دور تا دور مفصل را در بر مي گیرد و ماهیچه هاي اطراف زانو ، محركه آن مي باشند، زماني كه زانو سالم و طبیعي به راحتي و بدون درد، زانوي طبیعي نشان داده شده است.

غضروف :
غضروف سطح استخوان هاي ران و ساق را در محل مفصل زانو قرار دارند وهمچنین سطح زيرين كشكك را مي پوشاند و شبیه ضربه گیر عمل متي كنتد و لغزش استخوان ها را روي هم تسهیل مي نمايد.

منيسك:
منیسكها دو قطعه غضروف نیمه متحرك هستند كه فشار وارد بر غضروف اصلي زانو را، كاهش داده و تنظیم مي كنند.

رباط:
رباط ها بافت نرم و به هم بافته اي هستند كه شبیه زنجیرهايي استخوان ها را به هم متصل مي نمايند.

ماهيچه ها :
ماهیچه ها، نیروي محركه زانو را تامین مي كنند كه مهمترين آنها، گروه ماهیچه هاي چهار سر جلو ران مي باشند.

تاندون (زردپي)
تاندون ها، انتهاي ماهیچه را به استخوان وصل مي كنند .

زانوي آسيب دیده :
با آسیب هر يك از اجزاء فوق، حركت زانو دچار اختلال مي شود و با گذشت زمان، غضروف ترك برداشته و خوردگي تدريجي پیدا مي كند و چون غضروف، توانايي ترمیم ندارد شروع چنین آسیبي، تخريب پیش رونده اي را به دنبال خواهد داشت، زانوي آسیش ديده، در ابتدا خشكي مختصري خواهد داشت ولي به تدريج دردناك خواهد شد و فعالیتهاي روزانه فرد دچار اختلال مي كند.

آرتروز (سائيدگی)
با بالارفتن سن و به دنبال سالها حركت مداوم ترك برداشته، فرسوده مي شود و حاصل آن، تماس مستقیم سطوح استخوان در حركات روزمره است و استخوان متخلخل و نا صاف مي شود و در نتیجه، حركات زانو، دردناك و همراه با صدا خواهد شد. تخريش مفصل در صورتي كه شخص چاق باشد يا انحناي زياد و غیر طبیعي در اندام داشته باشد سريعتر به وقوع مي پیوندد.

بيماري التهاب مفصل :
بیماري هاي مزمن مانند روماتیسم مفصلي و يا نقرس، بافت نرم پوششي مفصل را، ملتهب كرده و به تدريج غضروف را تخريب مي كند و دچار خشكي مي گردد.

ضربدیدگي و شكستگي هاي زانو :
ضربديدگي شديد و شكستگي هاي داخل مفصل، كه بد جوش خورده باشند نیز با گذشت زمان، باعث سايش غضروف زانو مي شوند.

آیا مفصل زانو براي شما مناسب است؟
در صورتي كه درمان هايي چون فیزيوتراپي، كاهش وزن، استفاده از عصا،آرتروسكوپي و … موثر نباشد جراح ارتوپد پیشنهاد تعويض مفصل زانو را مي دهند. عواملي را كه پزشك شما مورد بررسي قرار مي دهند عبارتند از :
۱. میزان محدوديت حركتي زانو، بي ثباتي احتمالي، محل دقیت درد، انحناي موجود در اندام تحتاني، قدرت عضلات، بررسي عكسهاي زانو و مشاهده زادده هاي ايجاد شده در اثر سايش و … در تصمیم گیري براي اين نوع عمل موثرهستند.
۲. اصلاع از سن فرد و وضعیت اجتماعي، محل زندگي و امكانات منزل براي دوران بعد از عمل مانند وجود توالت فرنگي ، صندلي يا مبل براي نشستن و تخت براي خوابیدن.
۳. سلامت عمومي و سلامت اعضاي بدن، براي بیهوشي و عمل بررسي خواهد شد و همچنین لازم است جراح از عدم وجود عفونت در نقاط مختلف بدن مانند دندانها، دستگاه تناسلي و … اطمینان حاصل نمايد.

عوارض احتمالي :
مانند هر عمل جراحي بزرگ، احتمال بروز عوارض در تعويض مفصل زانو نیز،وجود دارد كه از آن جمله :
– عكس العملهاي ناخواسته با بیهوشي
– تشكیل لخته
– عفونت
– آسیب به عروق، اعصاب، استخوانها
– در رفتن مفصل

مفصل جدید :
اين پروتز كاملا شبیه مفصل طبیعي و سالم بدن نیست اما به خوبي كار مي كند و به صورتي است كه كامب با انتهاي استتخوان هتاي ر ان و ستاق شكل گرفته و باعث حركت راحت و نرم مفصل مي شود.

تكنيك جراحي :
عمل جراحي شما ، با بیهوشي عمومي يا بي حس كردن از كمر به پايین شروع مي شود زخمي حدود ۲۰ سانتي متر در جلوي زانو باز مي شود و استخوان آسیب ديده برداشته شده و مفصل جديد كار گذاشته مي شود. پا نسمان بزرگي همراه با پنبه و باند دور زانو پیچیده مي شود و لوله اي متصل به يك محفظه پلاستیكي براي تخلیه خونابه اضافي، داخل مفصل قرار مي گیرد كه معمولا ۲۴ الي ۴۸ ساعت بعد از عمل، برداشته مي شود و سرم براي گرفتن مايعات و دريافت آنتي بیوتیك را در يك الي دو روز دريافت مي كنید. البته در چند روز اول بعد از عمل، جراح ارتوپد ترجیح مي دهد كه به صورت ايزوله بستري شويد كه افراد كمتري به ديدن شما بیايند تا از طريق ديگران،عفونتي به شما منتقل نشود و دچار سرماخوردگي، عفونت و … نشويد و مشكلي براي مفصل جديد پیش نیايد.
بعد از عمل ممكن است حالت تهوع و سرگیجه داشته باشید كه از اثرات داروهاي بیهوشي مي باشد و برطرف مي شود و در صورتي كه شما را ناراحت مي كند با پرستار خود در میان بگذاريد كه در صورت لزوم براي رفع آن، داروبه شما بدهند.
بعد از عمل ممكن است حالت تهوع و سرگیجه داشته باشید كه از اثرات داروهاي بیهوشي مي باشد و بر طرف مي شود و در صورتي كه شما را ناراحت مي كند با پرستار خود در میان بگذاريد كه در صورت لزوم براي رفع آن به شما دارو بدهند.
يبوست نیز ممكن است بعد از عمل داشته باشید كه به علت عدم تحرك، مصرف مسكن، نوع غذا و … مي باشد در صورت نیاز براي رفع آن از پرستار دارو دريافت كنید.
اگر خون مردگي و كبودي در عضلات ساق و ران ديده شود كم كم برطرف ميشود.معمولا بخیه هاي شما، حدود ۱۴ روز بعد ازعمل كشیده مي شود در اين مدت از ريختن آب روي آن خودداري كنید و در صورت نیاز براي رفع آن از پرستاردارو دريافت كنید.
اگر خون مردگي و كبودي در عضلات ساق و ران ديده شود كم كم برطرف ميشود.معمولا بخیه هاي شما، حدود ۱۴ روز بعد از عمل كشیده مي شود در اين مدت از ريختن آب به روي آن خودداري كنید و در صورت استحمام طوري باشد كه آب روي زانويتان نريزد حدود ۲۴ ساعت بعد از كشیدن بخیه ها مي توانید روي زانويتان آب بريزيد. بعد از عمل تا چند ماه ممكن است دردهاي پراكنده و مختصري داشته باشید يا كمي خشكي در حركات مفصل زانو حس كنید كه نگران نباشید به مرور زمان، دردها و حالت خشكي بر طرف مي شود.

راه رفتن :
روز بعد از عمل با كمك فیزيوتراپیست مي توانید بايستید و راه برويد. دريك هفته اول بعد از عمل بهتر است از عصاي چهار پايه ر واكر استفاده كنید میزان فشاري را كه مي توانید روي پاي عمل شده وارد كنید فیزيوتراپ به شما راهنمايي خواهند كرد. در راه رفتن دقت كنید با زانوي خم راه نرويد وپاي خود را روي زمین نكشید بلكه پا را بلند كرده و جلو بگذاريد و ابتدا پاشنه پاي شما با زمین تماس پیدا كند سپس كف پاي خود را روي زمین بگذاريد. از هفته دوم بعد از عمل مي توانید از يك يا دو عصاي معمولي استفاده كنید و دقت كنید كه اگر از يك عصا استفاده مي كنید آن را در سمتي كه زانوي شما عمل نشده در دست بگیريد مثلا اگر زانوي راست شما عمل شده عصا را در دست چپ بگیريد.
بعد از گذشت يك ماه و نیم از عمل، اگر پاي ديگر شما مشكل نداشته باشد مي توانید بدون عصا راه برويد يا فقط عصا را در محل هايي كه كف آن لغزنده است و يا در محیط هاي شلوغ استفاده كنید. توجه داشته باشید پیاده روي ورزش خوب و مناسبي براي شما مي باشد سعي كنید هر هفته مدت زمان پیاده روي خود را افزايش دهید و مكان هايي را براي پیاده روي انتخاب كنیدكه مسطح بوده و پستي و بلندي در مسیر آن نباشد. دو يا سه ماه بعد از عمل با مشورت پزشك ارتوپد، مي توانید رانندگي را براي زمان هاي كوتاه، شروع كنید.

نحوه از پله بالا رفتن :
براي بالا رفتن از پله يك دست را به نرده هاي كنار پلكان مي گیريد و با دست ديگر دو عصاي زير بغل را نگه مي داريد و در حالي كه وزن را روي عصاها و نرده انداخته پايي را كه عمل نشده ابتدا بر روي پله بالا مي گذاريد سپس عصا و پاي عمل شده را بالا آورده و كنار پاي ديگر روي همان پله مي گذاريد و تا پايان پلكان همین عمل را تكرار مي كنید.

نحوه از پله پایين آمدن :
براي پايین آمدن از پله مراحل درست عكس بالا رفتن است يعنتي در حالي كه يك دست به نرده هاي كنار پلكان گرفته شده و با دست ديگر دو عصاي زير بغل را نگه مي داريد ابتدا عصا و پاي عمل شده را پايین آورده روي پله پايین مي گذاريد سپس پاي عمل نشده را پايین آورده و كنار پاي قبلي روي همان پله قرار مي دهید. اين مراحل را تا زماني كه تمام پله ها را پايین بیايید ادامه دهید.اگر پلكان نرده نداشت بايد يك عصا را در يك دست و عصاي ديگر را در دست ديگر بگیريد.

ورزش :
حركات مفصل و تكان دادن پا، نشستن در تخت، روي دست چرخیدن و به پهلو خوابیدن و ….. را بفاصله بعد از عمل مي توانید شروع كنید و در چند روز اول بعد از عمل، بهتر است پا را بوسیله بالش بالا قرار دهید تا ورم ساقپاي شما كم شود.
برنامه فیزيوتراپي شما، با حركات ملایم زانو و ورزشهاي تقويت عضلات شروع مي شود. اين ورزشها به وسیله فیزيوتراپیست به شما آموزش داده ميشود و با كمك او انجام مي دهید و مي توانید خودتان هر دو ساعت آنها را تكرار كنید. اين ورزشها براي تقويت عضلات بسیار موثر مي باشتد و با بالا رفتن قدرت عضلات فشار كمتري به مفصل جديد شما وارد شود و مفصل مدت طولانی تري دوام خواهد داشت.

نمونه هایي از ورزشهایي که باید انجام دهيد :
– حركت دادن مچ پا: از روز بعد از عمل در حالي كه روي تخت خوابیده و يا نشسته ايد بدون خم شدن زانو، مچ پاي خود را به سمت بالا و پايین حركت دهید اين حركت باعث فعال شدن عضلات ساق شده و ورم پاي شما را كاهش مي دهد.
– در يكي دو هفته بعد از عمل با فشار آوردن متناوب كف پا به ديوار يا به انتهاي تخت به جريان خون در ماهیچه هاي ساق كمك كرده و احتمال تشكیل لخته را كاهش دهید.
– انقباض عضلات چهار سر ران : در حالي كه دراز كشیده ايد يا نشسته ايد پا را دراز كرده سعي كنید با انقباض عضلات بالاي زانو هر چه محكم تر زانوي خود را راست كنید و پشت زانو را به سمت پايین فشار دهید و همزمان مچ پا را به سمت خود بكشید اين انقباض را تا ده ثانیه نگه داريد.اين حركت را در حالت ايستاده نیز مي توانید انجام دهید.
– بالا آوردن پا : در حالي كه دراز كشیده ايد بدون خم شدن زانو،پاشنه را از تخت جدا كرده بالا بیاوريد و حدود چند ثانیه نگه داريد. اگر درروزهاي اول بعد از عمل قادر به نگه داشتن پا نیستید مي توانید از دستها براي گرفتن زير ران استفاده كنید ولي كم كم میزان كمك دست را كم كنید تا زماني كه بدون كمك، پا را بتوانید بالا آورده نگه داشته و بعد از چند ثانیه آن را به آرامي روي تخت برگردانید.توجه كنید بعد از مرخص شدن از بیمارستان اين حركت را با بستن يك وزنه نیم يا يك كیلويي به مچ پا انجام دهید تا عضلات شما قوي تر شوند بعد ازمدتي وزنه را سنگین تر كرده تا نهايتا بتوانید با وزنه دو تا سه كیلوگرمي اين ورزش را انجام دهید.
– خم و راست کردن زانو: در حالت خوابیده زانوي خود را خم و راست كنید. اگر در روزهاي اول بعد از عمل اين حركت، براي شما مشكل است مي توانید آن را در حالي كه لبه تخت نشسته ايد انجام دهید در شروع حركت، پاي سالم خود را زير پاي عمل شده قرار دهید و با كمك آن، زانوي عمل شده را خم و راست كنید و با افزايش قدرت عضلات و كم شدن درد، مي توانید بدون كمك گرفتن از پاي ديگر زانو را خم و راست كنید و در حالي كه پا را صاف كرده ايد چند ثانیه نگه داريد سپس خم كنید. براي افزايش قدرت عضلات، اين ورزش را در حالي كه وزنه اي به مچ پايتان بسته ايد انجام دهید.در مدتي كه در بیمارستان هستید بايد سعي كنید حداقل تا حدود نود درجه زانوي خود را خم نمادید و با كمترشدن درد و ورم سعي كنید خم شدن زانو رابیشتر نمايید.
– براي افزايش میزان خم شدن زانو مي توانید در حالي كه روي تخت خوابیده ايد طوري قرار بگیريد كه كف پاي عمل شده روي ديوار پايین تخت قرار بگیرد، سپس به آرامي كف پتا را روي ديتوار حركتت د هید و پايین بیاوريد تا زانوي شما بیشتر خم شود.
– در حالت نشسته يا خوابیده بالش يا حوله لوله شده اي را زير زانوي خود قرار دهید به طوري كه زانوي شما چند درجه خم شود حال سعي كنید ماهیچه هاي خود را محكم منقبض كنید و پاشنه پايتان را از تخت جدا كنید طوري كه ساق پايتان در امتداد ران قرار گیرد در اين حالتت چنتدثانیه نگه داريد سپس پاشنه را روي تخت قرار دهید. اين ورزش را ميتوانید با بستن وزنه به مچ پايتان انجام دهید.
– تمرين پله : در حالتي كه ايستاده ايد چهار پايه اي را جلتوي پايتان بگذاريد حال سعي كنید پاي عمل شده را بلند كرده و روي چهار پايه بگذاريد سپس پا را بر روي زمین بازگردانید اين حركت را چندين بار تكرار كنید. در ابتدا ارتفاع چهار پايه كم باشد ولي در طي تمرين هايي كه انجام مي دهید سعي كنید از چهارپايه بلندتر استفاده كنید به طوري كه بعد از مدتي بتوانید پاي خود را روي صندلي قرار دهید. لازم به دكتر است كه در ابتدا، اين حركت را در حالي كه عصاهايتان را در دست داريد انجام دهید.
– در حالت نشسته يا خوابیده پاهايتان را دراز كنید و يك بالش را بین دو پا قرار دهید حال سعي كنید با هر دو پا به بالش فشار دهید اين فشار دادن را چند ثانیه نگه داريد.
– براي افزايش قدرت عضلات ران، رو به شكم بخوابید و از پشت زانوي خودرا خم و سپس راست كنید.در ابتدا مي توانید از پاي ديگر كمك بگیريد.بعد از مدتي اين حركت را با بستن وزنه به مچ پايتان انجام دهید.
– در حالت ايستاده از عقش زانوي خود را خم كنیتد و نگته داريتد. بعد ازمدتي اين ورزش را با بستن وزنه به مچ پايتان مي توانید انجام دهید.انجام اين حركت دقت كنید كه از ناحیه مفصل ران خم نشويد و فقط زانو را خم كنید.
– روي پهلو بخوابید به طوري كه پاي عمل شده شما بالا قرار بگیرد حال سعي كنید در حالي كه زانويتان صاف است پا را بالا ببريد و در هوا نگه داريد. اين ورزش را نیز میتوانید با بستن وزنه به مچ پايتان انجام دهید.

مواردي که لازم است با پزشك خود در ميان بگذارید:
بعد از مرخص شدن از بیمارستان زمان ملاقات شما با پزشك مشخص شده است ولي اگر مواردي چون مسائل زير پیش آمد با پزشك خود تماس بگیريد.
– گرمي، قرمزي و ورم شديد و ترشح از محل بخیه ها
– مشكلات تنفسي و درد قفسه سینه
– افزايش درد زانوي عمل شده
– حالت سرگیجه و گیجي
– تب بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد
– اقدام به عمل جراحي را اگر زماني احتیاج به عمل جراحي داشتید مانند جراحي لثه، جراحي روي قسمتي از بدن و حتي در رابطه با خانمها معاينه داخلي كه توسط دكتر زنان انجام مي شود.بايد قبل و بعد از عمل آنتي بیوتیك استفاده كنید و قبل از اقدام به عمل، به پزشك جراح خود،داشتن مفصل مصنوعي را گوشزد كنید و يا با ارتوپد خود تماس بگیريد.

مواردي که باید از انجام آن خودداري کنيد:
بعضي حركات زيادي به مفصل جديد شما وارد مي كند و ممكن است به مفصل آسیب برساند پس براي حفاظت از مفصل، از انجام حركات زير، خودداري كنید:
– نشستن و خوابیدن روي زمین
– چهار زانو و دو زانو نشستن
– استفاده از توالت ايراني
– بالا و پايین رفتن زياد از پله
– چرخش هاي ناگهاني زانو به خصوص گردش بدن بدون جرخش دادن همزمان زانو
– ورزشهاي سنگین كه فشار زيادي روي زانو وارد میكند مانند دويدن،پرش، بازي، بسكتبال و….