زخم فشاری یا زخم بستر از مشکلات جدی، شایع اما قابل پیشگیری بهداشتی است، و همچنین یک شاخص تعریف شده برای سنجش کیفیت مراقبت، در سازمان های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی است. زخم بستر در ﺑﻴﻤﺎرانی ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻنی در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻣﻨﺰل ﺑﺴﺘﺮي بوده رخ می دﻫﺪ. ﮔﺮوه اﺻلی در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄـﺮ زخم بستر ، ﺑﻴﻤـﺎران ﺑـﺎ ﺻﺪمات ﻧﺨﺎعی، ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان، ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺴﺘﺮی در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص اﻓـﺮاد ﺗﺤﺖ اﻋﻤﺎل ﺟﺮاﺣـﻲ ارﺗﻮﭘـﺪی و ﺑﻴﻤـﺎران ﺑﺴـﺘﺮي در ﺑﺨـﺶﻫـﺎی ﻣﺮاﻗﺒﺖ ویژه ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی رﻳﺴﻚ ﻓﺎﻛﺘﻮري ﻣﻬﻢ در اﻳﺠﺎد زﺧﻢ ﻓﺸﺎري ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﺎﻫﺶ اﻻﺳﺘﻴﺴﻴﺘﻪ و رﻃﻮﺑﺖ ﭘﻮﺳﺖ، ﻛـﺎﻫﺶ ﭼﺮﺑﻲ زﻳﺮ ﭘﻮﺳﺖ، تحلیل و از بین رفتن ﻏﺪد آﭘﻮﻛﺮﻳﻦ و ﺳﺒﺎﺳﻪ، ﺧﺸﻜﻲ ﭘﻮﺳﺖ و ﻛـﺎﻫﺶ ﻋﺮوق ﭘﻮﺳﺖ از دﻻﻳﻞ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺘﻌﺪاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺮاي زﺧﻢ ﻓﺸﺎري اﺳﺖ. طبق آمارها ۵۰ درﺻﺪ زﺧﻢﻫﺎي ﻓﺸﺎري در ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻي ۶۰ ﺳﺎل اﻳﺠﺎد ﺷﺪه است. افراد سالمند به علت ناتوانی در مراقبت صحیح از خود، به پرستار سالمند در منزل در جهت پیشگیری از چنین صدماتی نیازمند هستند.
زخم فشاری یا زخم بستر چیست؟
فشارهای مداوم بر روی بخشی از بدن منجر به انسداد عروق خونی (مسئول تغذیه آن ناحیه از پوست) شده و درنهایت این فشار منجر به ایجاد زخم های فشاری یا زخم بستر، می گردد. یک سری از نقاط بدن بیشتر از مکان های دیگر مستعد این نوع زخم ها هستند که عبارتند از : نواحی که به صورت مستقیم با تخت در تماس است و نیز نقاطی روی قسمت های استخوانی و غضروفی بدن مانند استخوان دنبالچه، آرنج، زانو، قوزک پا، کتف و طرفین ران و ….
علل ایجاد زخم فشاری
عوامل گوناگونی می تواند در ایجاد این گونه زخم ها موثر باشند. این عوامل عبارتند از:
۱. سن بالا
۲. تب
۳. بی تحرکی
۴. بی اختیاری ادرار
۵. لاغری و چاقی مفرط
۶. سوء تغذیه و کم آبی
۷. رطوبت پوست ناشي از عرق، ادرار يا مدفوع
۸. فقر تغذيه كه باعث كم خوني مي شود (كاهش شمارش گلبول هاي قرمز) و پايين بودن پروتئین
۹. سوختگي ها يا خراشیدگی (اصطکاک با ملحفه، تشک و …)
۱۰. نشستن يا خوابيدن بروي اشياء سخت (کلیه اتصالات بیمار مانند سوند ادرای، سوند معده، درن و …)
۱۱. ضربه يا آسيب زدن به پوست كه با لغزش يا افتادن در يك سطح ايجاد مي شود
درجات زخم بستر
زخم بستر بر اساس شدت زخم به ۴ درجه تقسیم می شود. در درجه اول پوست، قرمز به نظر می رسد. محل زخم ممکن است حساس به لمس، دردناک، سفت، نرم، گرم یا سرد در مقایسه با پوست اطراف باشد. هر چه زخم عمیق تر می شود علایم، شدت و وسعت زخم افزایش می یابد، به طوریکه زخم درجه ی ۴ ممکن است عضله، استخوان و تاندون را گرفتار کند.
درمان زخم فشاری
زخم های فشاری براساس درجه زخم درمان متفاوتی نیاز دارند. درمان در مراحل ابتدایی شامل تغییر موقعیت، استفاده از دشک-های مخصوص، استفاده از پانسمان های ویژه ی این افراد برای محافظت از پوست است. البته در مواردی که زخم درجه ی III و IV باشد، جراحی تا حدودی ضرورت پیدا می کند. زخم بستری که در مرحله I و II است، به صورت معمول باید در عرض چند هفته تا ماه ها با انجام مراقبت های مداوم و پیگیری مناسب درمان شود. هر چه گرید زخم بستر بالا رود، میزان جوابدهی به به درمان سخت تر و کمتر خواهد بود.
مراقبت های مورد نیاز بیماران مبتلا به زخم بستر
مراقبت از سالمند بیمار مبتلا به زخم بستر نیازمند افرادی متخصص در این زمینه است. پرستاران این حوزه، برای مواردی مثل تغییر پوزیشن اصولی و صحیح، شست و شو و پانسمان زخم، مدیریت بی اختیاری و تغذیه، آموزش های ویژه ای دیده اند و در روند بهبودی بسیار کمک کننده می باشند.
تغییر پوزیشن
افراد مبتلا باید هر ۲ ساعت یک بار وضعیت (پوزیشن) خود را در تخت یا صندلی چرخ دار تغییر دهند که البته این کار حتما باید توسط پرستار سالمند انجام شود. این تغییر وضعیت دادن باید بصورت مرتب و طبق برنامه زمانی نصب شده بر بالین بیمار باشد. اگر بیمار به طرف پایین تخت لغزید از کشیدن وی بر روی تخت اجتناب شود و جهت چرخاندن وی و بالا کشیدنش از ملحفه استفاده شود.
شست و شو و پانسمان زخم
یکی از موارد بسیار مهم در روند بهبودی شست و شو و پانسمان مناسب زخم است. این زخم ها با کوچکترین آلودگی می توانند دچار عفونت های شدید و افزایش مشکلات شوند. بنابراین استریل کار کردن در هنگام پانسمان زخم فشاری، می تواند به روند درمان و بهبودی بسیار کمک کند. پوست بیمار باید مرتبا با آب گرم و صابون ملایمی شسته و سپس خشک شود. البته این بستگی به درجه زخم و عمق زخم دارد.
مدیریت بی اختیاری
بی اختیاری ادرار و یا روده ها می تواند باعث افزایش رطوبت و باکتری های در پوست گردد و خطر ابتلا به عفونت را تا حد زیادی افزایش دهد. درمان بی اختیاری تا حدود زیادی می تواند به بهبود زخم و درمان آن کمک کند. کاری که در این راستا باید انجام داد تعویض پوشک در صورت خیس شدن، استفاده از لوسیون بر روی پوست سالم و استفاده از سوندهای ادراری یا لوله ی رکتوم (مقعدی) است.
رژیم غذایی
به منظور غذا رسانی کافی به پوست، در روز دست کم نوشیدن هشت لیوان آب و غذایی متناسب، حاوی مقدار کافی پروتئین (درصورت عدم محدوديت فرد درمصرف پروتئين) از جمله ماهی می تواند پاسخگوی نیازهای جسمی فرد باشد، لذا علاوه براینکه پروتئین ترمیم کننده بافت های بدن است، می‌تواند جهت حفظ سلامتی پوست مفید باشد. مصرف روزانه ويتامين ث هم، برای سرعت بخشیدن به بهبود زخم موثر است.
ﻋلی رﻏﻢ اﻓﺰاﻳﺶ آﮔﺎﻫﻲ از ﺗﺒﻌﺎت ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ و ﺑﺎر اﻗﺘﺼﺎدي زﺧﻢ ﻓﺸﺎري، ﺷﻴﻮع آن در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺎﻻ اﺳﺖ. اﺑﺘﻼ ﺑﻪ زﺧﻢ بستر در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺷـﺎﻧﺲ ﻣﺮگ و ﻣﻴـﺮ ﺑﻴﻤﺎرﺳـﺘﺎﻧﻲ را ۸/۲ ﺑﺮاﺑـﺮ و ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ تا ۳۰ روز ﺑﻌﺪ ﺗﺮﺧﻴﺺ را ۶/۱ ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ می دﻫﺪ. ﻛﺎﻫﺶ ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﺴﺘﺮي و ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ در ﺑﻴﻤﺎران دﭼﺎر زﺧﻢ ﻓﺸﺎري اﺳﺖ، شناخت و کنترل ریسک فاکتورها و کمک گرفتن از پرستار سالمند همگی در جهت کاهش پیامدهای این مشکل کمک کننده هستند.
