دمانس (Dementia ) مجموعه اي از علائم است كه نشان دهنده كاهش عملكرد شناختي (Cognitive) مغز مي باشد . منظور از عملكرد شناختي مغز مواردي همچون، حافظه، توانايي تمركز ،استدلال ،و انجام مهارتهايي كه از قبل آموخته شده و همچنين استدلال و قضاوت است كه تمامي اين ها به علاوه رفتار ها و شخصيت افراد ، همگي تحت تاثير عملكرد مغزي هستند . وقتي كه فعاليت هاي مغزي مختل بشوند مجموعه ي اين عوامل نيز دچار اختلال مي شوند كه دمانس يا زوال عقلي ناميده مي شوند.
دمانس يا زوال عقل
دمانس (Dementia ) مجموعه اي از علائم است كه نشان دهنده كاهش عملكرد شناختي (Cognitive) مغز مي باشد . منظور از عملكرد شناختي مغز مواردي همچون، حافظه، توانايي تمركز ،استدلال ،و انجام مهارتهايي كه از قبل آموخته شده و همچنين استدلال و قضاوت است كه تمامي اين ها به علاوه رفتار ها و شخصيت افراد ، همگي تحت تاثير عملكرد مغزي هستند . وقتي كه فعاليت هاي مغزي مختل بشوند مجموعه ي اين عوامل نيز دچار اختلال مي شوند كه دمانس يا زوال عقلي ناميده مي شوند.
علل مختلفي براي كاهش عملكرد مغز وجود دارد. اگر چه با افزايش سن، توانايي ها، مهارت ها و فعاليت هاي مغزي افراد كاهش مي يابد ولي به معني دمانس نيست و اين تصور شايع كه كاهش حافظه و كاهش عملكرد مغزي يك پديده نرمال است ،درست نمي باشد ،و نبايد آن را به كهولت سن ربط داد و هميشه بايد كاهش فعاليت هاي مغزي در افراد مسن بررسي گردد.
علل زوال عقل چيست؟
علل مختلفي سبب كاهش فعاليت مغز يا همان عملكرد شناختي مغز مي شود .از جمله علل متابوليتي مانند افزايش يا كاهش قند خون، افزايش يا كاهش كلسيم، كم آبي بدن، افزايش اوره و يا آمونياك،كاهش ويتامين هايي مانند b12 و اسيد فوليك ، كاهش شديد اكسيژن خون ، ضربه هاي مغزي ، تومور مغزي، خونريزي مغزي ، و همچنين بعضي از عفونت ها مانند ايدز و سيفليس و يا مصرف طولاني مدت الكل كه همگي مي توانند بر روي فعاليت مغزي اثر بگذارند. لازم به ذكر است كه اين موارد قابل برگشت مي باشند و با درمان مناسب عملكرد مغز بهبود مي يابد. زماني كه علتي براي كاهش عملكرد مغز پيدا نمي كنيم و تمام آزمايشات نرمال باشد در آن صورت مي گوييم كه علت كاهش عملكرد مغز علل برگشت نا پذير بوده و در آن صورت واژه دمانس را به كار مي بريم.
انواع دمانس
بيشترين و شايع ترين نوع آن و چيزي كه بيشتر افراد آن را مي شناسند آلزايمر نام دارد كه اگر چه بيشترين نوع دمانس را تشكيل مي دهد ولي تنها نوع آن نيست و انواع ديگري از زوال عقل مانند دمانس عروقي و يا دمانس مربوط به پاركينسون و… نيز وجود دارد .پس تفاوت دمانس با ساير علل كاهش عملكرد مغزي در اين است كه دمانس برگشت پذير نيست پس براي اينكه به تشخيص دمانس برسيم بايد يكسري آزمايشات خون و حتي عكسبرداري هاي مغزي را انجام دهيم تا علل برگشت پذير رد شده و هيچ علتي براي آن پيدا نشود و علل برگشت پذير نيز در صورت وجود درمان شده باشند ولي هنوز اختلال عملكرد مغزي از بين نرفته باشد در آن صورت مي گوييم فرد مبتلا به دمانس شده است. ريسك فاكتورها و عواملي نيز وجود دارد كه احتمال ايجاد دمانس را افزايش مي دهند از جمله چاقي ،فشار خون بالا، چربي بالا ، سيگار ، ديابت و حتي پايين بودن بودن سطح سواد و استفاده نكردن از قابليت هاي مغزي و يا سابقه خانوادگي ، كه مي توانند ميزان ابتلا فرد به دمانس را افزايش دهند.
علائم
همانطور كه قبلا اشاره شد ، دمانس كاهش عملكرد مغزي را در نواحي مختلف نشان مي دهد. فردي كه دچار دمانس است معمولا علائم اختلال در حافظه ، عدم توانايي در به كاربردن كلمات مناسب به طوري كه ديگران ممكن است متوجه منظور وي نشوند را نشان بدهد . از علائم ديگر دمانس اختلال در انجام حركاتي است كه فرد قبلا توانايي انجام آن ها را داشته است ، به طور مثال رانندگي يا ساز زدن كه فرد قبلا بلد بوده ولي الان فراموش كرده و نمي داند چگونه بايستي آن ها را انجام بدهد.پس مهارت هاي آموخته شده قبلي ممكن است كه در دمانس از دست بروند.
علائم ديگر ممكن است اختلال در برنامه ريزي و سازماندهي،هماهنگ كردن مسائل مربوط به زندگي ، استدلال ،تفكر ،حل مساله، و قضاوت باشد.علائم رواني مانند افسردگي ، اضطراب ، شكاك بودن و هذيان گويي نيز محتمل اند. گاهي نيز در افرادي كه دچار دمانس هستند علائم بيماري ديگري به نام روان آشفتگي يا دلريوم (Delirium) نيز مشاهده مي شود به اين صورت كه بيمار در مدت كوتاه به شدت بيقرار شده و دچار كاهش هوشياري مي شود ،به طوري كه بايد به بيمارستان ارجاع گردد تا علت زمينه اي آن پيدا شود. به هر حال بايد توجه داشت كه دليريوم و دمانس احتمال زيادي دارد كه باهم ديده شوند.
درمان
زماني كه دمانس توسط پزشك تشخيص داده مي شود معمولا خبري ناخوشايند و ترسناك براي بيماران است ،زيرا اين بيماري كه اگر چه به ظاهر خطرناك نيست ولي بسيار ناتوان كننده و پيش رونده است و به مرور زمان علائم بيماري تشديد پيدا مي كند كه متاسفانه اين امر اجتناب نا پذيراست. به همين خاطر اگر چه بيمار تا حدي متوجه رفتار خود مي شود ولي به مرور كه بيماري پيشرفت مي كند به مرحله اي مي رسد كه فرد آگاهي خود را از دست داده و متوجه بيماري خود نيست و اين اطرافيان بيمار هستند كه بسيار تحت تاثير اين بيماري قرار گرفته و اذيت مي شوند. به همين خاطر خانواده هايي كه بيمار دمانس دارند از لحاظ روحي به شدت تحت فشار هستند و نياز دارند كه هم از سوي پزشك و هم از سوي جامعه حمايت شوند. از آنجايي كه متاسفانه درماني براي اين بيماري وجود ندارد نگراني هاي زيادي را به وجود مي آورد. و تنهاي موردي كه ممكن است با درمان داريي كم بشود آلزايمر است كه آن هم تنها سرعت بيماري را كاهش مي دهد. ولي در بيشتر موارد براي دمانس درماني وجود ندارد.
چه كساني دچار دمانس ميشوند؟
فشار خون ، ديابت ، افزايش چربي خون ، وزن زياد ، سيگار عواملي هستند كه موجب سكته ي قلبي ميشوند ، پس مي توان گفت عواملي كه باعث سكته ي قلبي مي شوند باعث دمانس نيز خواهند شد. پس درمان و بر طرف كردن زودهنگام اين موارد مي تواند احتمال ابتلا به دمانس را نيز كاهش دهد.
افرادي كه سابقه خانوادگي آلزايمر دارند در معرض خطر ابتلا به دمانس نيز هستند ،ولي اين نكته مهم است كه اكثر بيماراني كه آلزايمر دارند سابقه ي خانوادگي را ذكر نمي كنند. ولي اگر سابقه خانوادگي و ژن آن را دارا باشند احتمال ايجاد را بيشتر مي كند و اين ژن را نمي توان تغيير داد ولي با افزايش فعاليت هاي مغزي و درگير كردن آن با مسائلي كه مغز را مشغول نگه مي دارد و همچنين فعاليت هاي ورزشي و بدني ، ثابت شده است كه مي توانند از ايجاد دمانس تا حد زيادي پيشگيري و يا شدت آن را كم كنند. مورد ديگر مراقبت و احتياط جهت جلوگيري از آسيب هاي مغزي است كه در ابتلا به دمانس موثرند.
بايستي توجه داشت كه ، علائم افسردگي به علائم دمانس شبيه است ولي احتمال دمانس را بالا نمي برد ولي برعكس آن افرادي كه دمانس دارند احتمال ابتلا به افسردگي نيز بالاست پس لازم است پزشكان در برخورد با افراد مسن هر دو بيماري را در نظر داشته باشند.ها توجه كند چراكه افسردگي نياز به درمان دارد و نبايد بيماري كه دمانس را دارد و در عين حال افسرده نيز هست از درمان آن بي نصيب بماند.به علاوه از آنجايي كه يكي از علائم دمانس تغيير رفتار است و بيمار فعاليت هاي اجتماعي خود را كاهش مي دهد نبايد به اشتباه به عنوان افسردگي تلقي گردد ، پس تشخيص و افتراق اين دو بيماري بسيار مهم است.
