یرقان یا زردی به‌معنی تغییر رنگ و زرد شدن پوست، صلبیه و غشاهای مخاطی ناشی از بالا رفتن بیلی روبین خون است. بالا رفتن غلظت پلاسمایی بیلی روبین اغلب ناشی از بیماری‌های پیش‌کبدی، کبدی (مانند هپاتیت) و پس‌کبدی (مانند سنگ کیسهٔ صفرا) است. کیسه صفرا وظیفه دفع بیلی روبین که ماده‌ای حاصل از تخریب گلبولهای قرمز است را دارد با داشتن رژیم غذایی چرب کلسترول در صفرا افزایش میابد و رسوب می‌کند در نهایت سنگ صفرا ایجاد می‌شود و بیلی روبین به وسیله کیسه صفرا نمی‌تواند دفع شود.
علل به وجود آورنده زردی یا یرقان :
کبد وظیفه هضم چربی را با ساختن و ذخیره کردن و خارج ساختن ماده ای به نام “صفرا” دارد که از شکسته شدن و تجزیه هموگلوبین(گلبولهای قرمز) حاصل می شود .این ماده عامل رنگ زرد ادرار و همچنین رنگ قهوه ای مدفوع است .در کیسه ای به نام “کیسه صفرا “توسط کبد ذخیره می شود.اما وقتی این ماده به مقدار غیر طبیعی وارد سیستم گردش خون شود باعث بروز علائم زردی یا یرقان می شود.
از علل بروز این مشکل می توان به:
• التهاب حاد کبدی: این وضعیت توانایی کبد برای درهم آمیختن یا ترشح بیلیروبین را تحت تأثیر قرار دهد و سبب افزایش تولید بیلیروبین میگردد.
• التهاب مجرای صفرا: این التهاب ممکن است با جلوگیری از ترشح صفرا و درنتیحه عدم خروج بیلیروبین زمینه ساز بروز زردی شود.
• انسداد مجرای صفرا: مانع از دفع بیلیروبین می‌شود.
• کم‌خونی همولیتیک: هنگامیکه تعداد زیادی از گلبولهای قرمز تجزیه می‌شوند، تولید بیلیروبین افزایش می‌یابد.
• سندرم ژیلبرت: یک بیماری ارثی که توانایی آنزیم‌ها در دفع صفرا را کاهش می‌دهد.
• کلستاز: که در آن جریان صفرا از کبد قطع می‌شود. صفرای حاوی بیلیروبین کونژوگه دفع نگشته و درون کبد باقی می‌ماند.
بیماری‌های نادر دیگری که سبب بروز زردی یا یرقان می‌شوند:
• سندرم کلیگلر-نجار: یک بیماری ارثی که در آن آنزیم‌هایی که عامل فرآوری بیلیروبین هستند کاهش می‌یابند.
• سندرم دوبین جانسون: گونۀ ارثی زردی مزمن که مانع از ترشح بیلیروبین کونژوگه از سلول‌های کبد می‌شود.
• شبه زردی (pseudojaundice): گونۀ بی‌خطر زردی است که در این بیماری زرد شدن پوست ناشی از افزایش بتاکاروتن است و نه بیلیروبین. این بیماری اغلب ناشی از مصرف مقدار زیادی هویج، کدوتنبل یا خربزه است.
نشانه ها و عوارض زردی یا یرقان :
• تغییر رنگ پوست و صلبیۀ چشم‌ها به زرد کمرنگ که معمولاً از سر شروع‌شده و سپس در بدن ظاهر می‌شود.
• مدفوع کمرنگ
• تیرگی ادرار
• خارش
نشانه های همراه با زردی ناشی از کاهش سطح بیلیروبین شامل موارد زیر است:
• خستگی
• درد شکمی
• کاهش وزن
• استفراغ
• تب
• مدفوع کمرنگ
• تیرگی ادرار
روشهای زیر در درمان زردی یا یرقان بکار می‌رود:
• زردی ناشی از کم‌خونی را می‌توان با افزایش آهن خون به‌صورت مصرف مکمل آهن یا افزایش مصرف موادغذایی غنی از آهن درمان نمود.
• درمان زردی ناشی از هپاتیت نیازمند داروهای ضدویروس یا استروئیدی است.
• پزشک می‌تواند زردی ناشی از انسداد را با جراحی و برطرف کردن انسداد درمان کند.
• اگر زردی در اثر مصرف دارو ایجادشده است، برای درمان می‌توان داروی دیگری را جایگزین کرد.
پیشگیری از بروز بیماری زردی یا یرقان :
زردی با عملکرد کبد در ارتباط است. حفظ سلامتی این عضو حیاتی بسیار مهم است که با رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و عدم مصرف الکل بیش از مقدار توصیه‌شده می‌توان سلامتی آن را تضمین نمود.
تشخیص بیماری زردی یا یرقان :
پزشکان به‌منظور تشخیص و تأیید سطح بیلیروبین پیشینۀ بیمار را بررسی و او را معاینه می‌کنند. همچنین شکم را ازنظر وجود تومور و کبد را ازنظر سفتی بررسی می‌کنند.سفتی کبد نشانگر سیروز یا اسکار کبدی است. کبد بی‌نهایت سخت نیز نشان‌دهندۀ سرطان است.انجام چندین آزمایش ابتلا به زردی را تأیید می‌کند. آزمایش اول تست عملکرد کبد است تا مشخص شود آیا کبد به‌درستی عمل می‌کند یا خیر.اگر نتوان علت را تشخیص داد ، جهت بررسی سطح بیلیروبین و ترکیب خون آزمایش خون را پیشنهاد می گردد؛ که شامل موارد زیر است:
• آزمایش بیلیروبین: سطح بالای بیلیروبین غیر کونژوگه نسبت به بیلیروبین کونژوگه نشانگر زردی همولیتیک است.
• آزمایش قند خون ناشتا (FBC) یا شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC): در این آزمایش سطح گلبولهای قرمز، سفید و پلاکت‌ها اندازه‌گیری می‌شود.
• آزمایش هپاتیت A، B و C: در این آزمایش نوع عفونت کبد مشخص می‌شود. درصورتی‌که بیمار مشکوک به انسداد باشد، پزشک ساختار کبد را بررسی خواهد کرد. در این موارد از عکس‌برداری از جمله‌ام آر آی، سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی استفاده می‌شود.
